Studio Makkink & Bey Uproot Rotterdam (2016)

Van 1 juni tot en met 21 augustus 2016 staat het tijdelijke beeldenpark Uproot Rotterdam in het Museumpark. Het beeldenpark bestaat uit een min-of-meer toevallige verzameling van kunstwerken, die tijdens de wederopbouw van de stad werden geplaatst. De kunstwerken zijn speciaal voor Uproot Rotterdam als het ware ‘ontworteld’ uit hun buurten en wijken. Het beeldenpark toont een chronologische ordening, beginnend in 1940 tot nu; zo kunnen bezoekers een wandeling door Rotterdam maken en het verhaal van de wederopbouwkunst beleven. Uproot Rotterdam is een project van Studio Makkink & Bey, in opdracht van BKOR en Sculpture International Rotterdam.

Inleiding
De vernietiging van de binnenstad tijdens het bombardement van 1940 was de opmaat tot het ontstaan van een geweldige collectie kunstwerken in de stad die zijn weerga in Nederland niet kent. Sinds 1940 groeide het kunstaanbod in de stad tot zo’n tweeduizend kunstwerken, waaronder monumentale wandkunst, sculpturen, muurschilderingen, lichtkunstwerken, fotografie, videofilms en performances. Niet alleen architecten en stedenbouwkundigen bouwden de stad weer op, ook de kunstenaar was steeds aanwezig en drukte tot diep in wijken en buurten zijn stempel op de vormgeving en beleving van het straatbeeld. Veel werken bleken echter tijdelijk van aard, verdwenen door sloop en nieuwbouw, werden verplaatst of verhuisden naar depots. Uproot Rotterdam toont – voor het eerst – een reeks vergeten, in depots opgeslagen of zwervende beelden aan het publiek. Ook zijn er bekende en voor deze gelegenheid ontwortelde beelden te zien. Deze presentatie heeft welbewust een toevallig en daarmee curieus karakter. Door deze werken samen te presenteren, wordt minstens één cruciaal aspect van de wording van Rotterdam van na 1940 getoond: het verlangen om met beeldende kunst te spreken over de stad en het verhaal van Rotterdam te vertellen. Als Uproot Rotterdam íets uitdrukt dan is het dit: veerkracht, toekomstverlangen én het vieren van de publieke zaak. Gewoon Rotterdam dus.

Overzicht van kunstwerken:

* Han Richters, De visser en zijn zoon en Vluchtende vrouw en kind (1940-1941)
Beide beelden behoren tot de eerste beeldengroep die in de winter van 1940-1941 werd geplaatst op de gehavende Coolsingel, aan weerszijden van de noodwinkelstraat. Richters was een Rotterdamse kunstenaar, wiens atelier werd getroffen door het bombardement. Hij kreeg de opdracht van de Gemeentelijke Commissie voor de Beeldende Kunst, een in de haast gevormde commissie die werkverschaffing aan Rotterdamse kunstenaars beoogde. De visser en zijn zoon verbeeldt de oorsprong van Rotterdam als vissersstadje en de Vluchtende vrouw en kind herdenkt de vlucht van dakloze Rotterdammers tijdens het bombardement. Beide beelden verdwenen in de loop der tijd naar het depot.

* Koos van Vlijmen, De opbouwwerkers (1941)
Koos van Vlijmen was een talentvolle Rotterdamse beeldhouwer. Hij behoorde met Han Richters tot de pioniers van de Rotterdamse beeldencollectie. Ook hij kreeg in 1940 een opdracht van de Gemeentelijke Commissie voor de Beeldende Kunst en ook hij maakte vier beelden voor de Coolsingel. Twee werken zijn spoorloos verdwenen, maar De opbouwwerkers zijn er nog en staan vandaag aan de Zijpe in Pendrecht. Zijn beelden staan voor de veerkracht en moed waarmee Rotterdammers hun stad na het bombardement weer opbouwden. De kunstwerken zijn tijdelijk voor Uproot Rotterdam ontworteld.

* Houten herdenkingskruis (1945)
Het Nederlandse oorlogsmonumentenbeleid werd ingegeven door de naoorlogse wildgroei van veelal spontaan geplaatste herdenkingskruizen in de steden. In deze zin vormt het ‘kruis’ de start van een lange reeks oorlogsmonumenten. Dit kruis verdween in de loop der tijd naar het depot.

* Piet van Stuivenberg, zonder titel (1950)
Deze uit Schiedam afkomstige beeldhouwer is verantwoordelijk voor het eerste abstracte werk in de openbare ruimte van Rotterdam. In zijn ontwerp liet hij zich inspireren door de prachtige trappengalerij van het Bouwcentrum aan het Weena. Het werk werd in 1950 onthuld door burgemeester Pieter Oud en prijkte aanvankelijk op het grasveld voor het Bouwcentrumcafé aan de Westersingel. Vanwege werkzaamheden in de binnenstad was het beeld tot zwerven gedoemd. Vandaag bevindt het beeld zich aan de Gedempte Zalmhaven. Het kunstwerk werd gefinancierd dankzij geld van de bezetter. Vóór 1960 had Rotterdam nog geen budget voor kunstwerken in de openbare ruimte. Wel was er nog een ‘potje’ ten behoeve van openbare kunstwerken, overgebleven uit de jaren 1940-1945. Met dit restbedrag werden ook andere werken gefinancierd, waaronder Monsieur Jacques (1959) op de Coolsingel. Het beeld is tijdelijk voor Uproot Rotterdam ontworteld.

* Huib Noorlander, Het gezin (1963)
De Rotterdamse kunstenaar Huib Noorlander (getrouwd met kunstenaar Joeki Simak) maakte een groot aantal figuratieve beelden voor Rotterdam, waaronder het bekende beeld Lezend meisje (1960) op de Lijnbaan. Noorlander was zeer actief tijdens de wederopbouw van Rotterdam. Het gezin markeerde de voltooiing van Zuidwijk op de linker Maasoever en drukte een typisch wederopbouwtafereel uit: harmonie, eendracht en geloof in de toekomst. Het kunstwerk is tijdelijk voor Uproot Rotterdam ontworteld.

* Han Wezelaar, De barmhartige Samaritaan (1964)
Han Wezelaar was de eerste Nederlandse leerling van Ossip Zadkine in Parijs en organiseerde de eerste Rodin-tentoonstelling in Nederland. Op 16 maart 1961 ging de gemeenteraad akkoord met de aankoop van De barmhartige Samaritaan. Eindeloos werd vergaderd over de hoogte van de sokkel, die met zijn vijf meter véél te hoog zou zijn. Raadsleden vonden dat het beeld ‘zó verheven’ werd, dat het Bijbelse ideaal voor de ‘gewone man onbereikbaar zou worden’. De sculptuur markeerde de slotfase van de bouw van het Dijkzigt-ziekenhuis. Het beeld bevindt zich in een depot van het Erasmus Medisch Centrum.

* Gust Romijn, Wolken (1965)
Gust Romijn was één van de bekendste, ook internationaal vermaarde kunstenaars van het naoorlogse Rotterdam. Hij maakte sinds de jaren 1950 een imposante reeks vrijstaande beelden voor de stad. Zijn beelden waren een kritiek op de geometrische saaiheid en voorspelbaarheid van de zakelijke architectuur van Rotterdam. Wolken van Romijn was een geschenk van de meelfabriek Meneba aan de Daniël den Hoedkliniek. Vooralsnog is dit beeld tijdelijk ontworteld voor Uproot Rotterdam.

* Piet van Stuivenberg, zonder titel (1965)
Van Stuivenberg was één van de meest markante beeldhouwers uit de naoorlogse periode. In 1950 maakte hij het eerste abstracte beeld in de openbare ruimte van Rotterdam. Vijftien jaar later maakte hij deze sculptuur voor de Lengweg in Hoogvliet. Deze opdracht kwam voort uit een dotatie van het stadsbestuur (1963) ten behoeve van de wijkverfraaiing van Hoogvliet. De commissie koos voor toonaangevende kunstenaars, waaronder Alexander Calder en Gust Romijn, maar ook Piet van Stuivenberg. Het beeld is tijdelijk ontworteld voor Uproot Rotterdam.

* Marian Gobius, Kinderen met vogel (1967)
Dit typische wederopbouwkunstwerk, kinderen die spelen met een vogel, werd gemaakt voor openbare basisschool De Karekiet in Rozenburg. Het is een bronzen, figuratieve sculptuur, die goed paste op het schoolplein. Overigens had Rozenburg veel aandacht voor openbare kunstwerken en plaatste bijna veertig werken in de openbare ruimte. Vanwege de sloop van het schoolgebouw werd Kinderen met vogel opgeslagen. Marian Gobius werkte als beeldhouwer in Frankrijk, Engeland, Indonesië en de Verenigde Staten. Ze maakte veel verzetsmonumenten en monumenten voor de vrouwenemancipatie. Een deel van haar werk is opgenomen in de collecties van het Joods Historisch Museum te Amsterdam.

* Gust Romijn, De schietschijf (1967)
Gust Romijn liet zich inspireren door pop-art en maakte vanuit die inspiratie twee karakteristieke, bijzonder kleurrijke werken voor Rotterdam, waaronder De schietschijf. Omstreeks het midden van de jaren 1960 bloeide pop-art in Rotterdam volop (denk aan Daan van Golden en Woody van Amen). Het beeld werd geplaatst in het Buizenpark op Katendrecht, waar zich meer sculpturen bevinden. Op 21 maart 2016 werd de ‘Gust Romijnbrug’ geopend, een fiets- en voetgangersbrug die Charlois met de Waalhaven verbindt. Vlakbij de brug bevindt zich een oude boerderij waar Romijn woonde en werkte. Het beeld is tijdelijk ontworteld voor Uproot Rotterdam.

* Chris Elffers, Vruchtbeginsel (1970)
De Rotterdamse kunstenaar Chris Elffers maakte veel monumentale werken in Nederland. Bekend is zijn werk op de binnenplaats van het winkelcentrum van Hoogvliet: Groeigemeenschap (1970). Voor de nieuwbouwwijk Ommoord, aan de Hammarskjoldplaats, maakte hij de dynamische sculptuur Vruchtbeginsel. Uit de titels van beide werken spreekt het optimisme en toekomstverlangen dat de kunstenaar meegaf aan nieuwe wijken in Rotterdam. Het beeld is tijdelijk ontworteld voor Uproot Rotterdam.

* Leen Droppert, Groei-elementen (1972)
De uit Vlaardingen afkomstige kunstenaar Leen Droppert maakte een groot aantal kunstwerken en monumenten langs de gehele Waterweg. Veel van zijn werken kwamen tot stand dankzij de zogenaamde percentageregeling. Het meest bekend is zijn Geuzenmonument (1983) op de Markt van Vlaardingen – het beeld herdenkt de slachtoffers van ‘de Geuzen’, de eerste grote Nederlandse oorlogsverzetsgroep. Droppert maakte ook een reeks opvallend kleurrijke sculpturen, onder meer voor metrostation Zalmplaat en voor het GGD-gebouw aan de Schiedamsedijk. Zijn Groei-elementen werden gemaakt voor Rozenburg en tijdelijk opgeslagen in het depot in verband met bouwwerkzaamheden. De titel verwijst naar het optimisme van de wederopbouw: groei, volwassenwording, inzicht.

* Shinkichi Tajiri, De knoop (1976)
Tajiri is een Nederlands-Amerikaanse kunstenaar van Japanse afkomst en beweerde dat kunst genoten moet worden en niet begrepen. Met dit beeld en de serie knopen waartoe het behoort, wilde hij daar uitdrukking aan geven. Tajiri werkte samen met leden van de Cobra-groep en met beeldhouwers als Wessel Couzijn, Carel Kneulman en Carel Visser. Hij studeerde onder meer bij Ossip Zadkine. De knoop maakt deel uit van de collectie van Sculpture International Rotterdam en staat oorspronkelijk op de Coolsingel, vlak voor het gebouw van de voormalige ABN-AMRO-bank. Het kunstwerk is tijdelijk ontworteld voor Uproot Rotterdam.

* Piet Killaars, Spiraal II (1982)
De Limburgse beeldhouwer Piet Killaars maakte dit bijzondere monumentale kunstwerk voor de Groene Hilledijk op Zuid. De sculptuur werd gerealiseerd in samenwerking met de winkeliersvereniging Boulevard Zuid. Winkeliersverenigingen waren opvallend vaak betrokken bij de komst van nieuwe kunstwerken in de stad. Dat begon al omstreeks 1950, toen winkeliers begrepen dat ze hun solidariteit met het winkelende publiek in een zich weer oprichtende stad moesten tonen. Het kunstwerk is tijdelijk voor Uproot Rotterdam ontworteld.

* Thom Puckey, The Husband Of The Doll (1992)
Deze uit Engeland afkomstige beeldhouwer is woonachtig in Nederland en doceerde beeldhouwen en monumentale kunst in Groningen en Amsterdam. Puckey maakt veel werken voor de openbare ruimte, waaronder voor Rotterdam het bronzen beeld The Husband Of The Doll. Het lichaam van de mannelijke figuur is bijzonder levensecht verbeeld. Zijn elegante pose echter contrasteert met het verwrongen masker dat zijn gezicht vormt. Het werk werd aangekocht door Sculpture International Rotterdam en geplaatst op de Coolsingel, vlakbij het gebouw van de voormalige ABN-AMRO-bank. Het kunstwerk is tijdelijk voor Uproot Rotterdam ontworteld.

* Jeff Wall, Lost Luggage (2001)
Deze koffers zijn reserveonderdelen van het kunstwerk Lost Luggage (2001) dat de Canadese kunstenaar Jeff Wall maakte voor de kop van de Wilhelminapier bij Hotel New York. Vanaf de pier verscheepte de Holland Amerika Lijn vele duizenden Europese migranten naar de Nieuwe Wereld. Met zijn weergave van een depot voor gevonden voorwerpen maakte Wall niet minder dan een monument voor één van de belangrijkste Europese migratiecentra en daarmee een monument voor migratie. Het werk was een Rijksgeschenk en werd onthuld door de toenmalige premier Wim Kok. Het behoort tot de collectie van Sculpture International Rotterdam.

* Jan van Munster, IK (2001)
Jan van Munster behoort tot een belangrijke Nederlandse generatie van monumentale kunstenaars. Hij maakte een aantal werken voor Rotterdam, waaronder IK, twee liggende letters, vormgegeven in gepolijst zwart graniet. De letters drukken de filosofie van de maker uit (‘Iedereen is Ik, maar wie is Ik?’) en functioneerden naast Station Blaak als hoogwaardig straatmeubilair. In verband met de revitalisering van het gebied rondom het station werd het werk tijdelijk opgeslagen. Het kunstwerk behoort tot de collectie van Sculpture International Rotterdam.