H. P. Berlage Spiekmanmonument (1922)

Van het oorspronkelijke ontwerp van het Spiekmanmonument van Berlage is heel weinig overgebleven. Hendrik Spiekman (1874 – 1917) was een Nederlandse letterzetter, journalist en een belangrijk politicus. In 1894 was hij mede-oprichter van de Sociaal Democratische Arbeiders Partij (SDAP). Spiekman werd in 1901 het eerste SDAP gemeenteraadslid in Rotterdam, waar hij zich op basis van zijn kennis van het gewone leven voortdurend sterk maakte voor sociale verbeteringen. In 1913 werd hij lid van de Provinciale Staten van Zuid-Holland en werd hij door twee kiesdistricten gekozen; hij koos voor Rotterdam. Het belangrijkste werk dat Spiekman als Tweede Kamerlid verrichtte was zijn strijd voor de rechtspositie van zeelieden en havenarbeiders. Hij deed onderzoek naar hun woonomstandigheden in arme buurten van de stad, waaruit bleek dat deze erbarmelijk waren. De publicatie van dit onderzoek zorgde ervoor dat het gemeentebestuur de ruimte gaf voor de bouw van moderne wijken. Spiekman maakte dat zelf niet meer mee. Zijn overlijden in 1917 op 43-jarige leeftijd bracht een schok teweeg onder zijn aanhangers. Zelden is er in Rotterdam zo’n indrukwekkende begrafenis geweest. Voor zijn uitvaart op 21 november kregen de arbeiders vrij van stempelen en tienduizenden toeschouwers stonden langs de kant om de stoet van zo’n 5 à 7.000 man voorbij te zien trekken. Hij werd begraven in Crooswijk, waar een gedenkteken is opgericht. Al snel kwam het idee op om Spiekman te eren middels een permanent aandenken. Architect Berlage ontwierp een kolossaal monument, dat in Spangen zou komen, want dat was één van die moderne arbeiderswijken, die het bestaan mede aan Spiekman te danken had. In 1922 zorgden bouwvakkers in hun vrije uren voor de realisatie van het monument. Het lag in een parkje en mensen konden op banken tegen een witte muur zitten: ‘de Spiekmanbank’ was een begrip. Op 21 mei 1922 werd het monument op feestelijke wijze onthuld. En niet zonder ontroering lazen de aanwezigen Adema van Scheltema’s simpele dichtregels, die op een bronzen stervormige gedenkplaat zijn aangebracht: Een arme van geboort, die alleen gaven bracht, heeft ons toebehoort en stierf voor ‘t nageslacht. Het Spiekmanmonument overleefde de oorlog, maar in 1965 werd de wijk heringericht en het monument moest het veld ruimen. Alleen de plaquette bleef over en die verhuisde ook nog naar het Marconiplein. Een burgerinitiatief van Arie Kroon (één van de mannen die gratis aan het oorspronkelijke monument had gewerkt) zorgde ervoor dat het monument vrijwel in de oorspronkelijke vorm werd herbouwd en zelfs ongeveer op de plek waar het ooit had gestaan. Burgemeester André van der Louw onthulde dit in 1981. Vijftien jaar later bleek het te verzakken. Deelgemeente Delfshaven zette zich in voor het vierde nieuwe exemplaar van het Spiekmanmonument, maar helaas is dit nog maar een klein gedeelte van het oorspronkelijke monument. Elk jaar wordt hier nog altijd op 1 mei de Internationale gezongen op een door de PvdA georganiseerde bijeenkomst.