Feijenoord Monumentaal

Een betonnen muurtje, voormalig onderdeel van de muur om het Gemeentelijk Haventerrein, doet dienst als herinneringsplek voor Loods 24. Dit was het houten gebouw op het Gemeentelijk Haventerrein, waar tijdens de Tweede Wereldoorlog de Joden uit Rotterdam en omstreken werden weggevoerd naar Westerbork en vandaar naar de vernietigingskampen in Polen. Op 10 april 2013 is hier het Joods kindermonument onthuld ter herinnering aan de weggevoerde en omgekomen Joodse kinderen uit Rotterdam. Het monument werd ontworpen door Wim Quist (1930-2022).

Voor het Entrepotgebouw staat een bronzen standbeeld van Lodewijk Pincoffs (1827-1911), zakenman, reder, bankier, raadslid en lid van de Eerste Kamer. Hij was degene die het nabijgelegen Poortgebouw en het Veempand ‘De Vijf Werelddelen’ liet verrijzen. Het Poortgebouw (1879) werd ontworpen als kantoor van de door Picoffs opgerichte Rotterdamsche Handelsvereeniging (RVH). Na het faillissement van de RHV in 1879 vluchtte Pincoffs naar Amerika en liet hij een miljoenenschuld achter. Het beeld is gemaakt door Willem Verbon (1921-2003) en het werd in 1998 onthuld door Pincoffs’ achterkleinzoon.

De elf meter hoge Korinthische zuil halverwege het Burgemeester Hoffmanplein werd in 1884 onthuld ter ere van Thomas Joannes Stieltjes (1819-1878). Hij was technisch adviseur van de Rotterdamsche Handelsvereeniging en had de leiding bij de aanleg van de havens op Feijenoord. Eugen Gugel (1832-1905) ontwierp de zuil, het reliëf met het profiel van Stieltjes is van de Belgische beeldhouwer Eugène Lacomblé (1828-1905). De zuil is een Rijksmonument.

De brandgang, de Pharoah Sanders Alley, werd op initiatief van de Rotterdamse kunstenaar Joe Cillen door negen kunstenaars van het Noordereiland omgetoverd in de Machinekamer MS Noordereiland, ofwel de machinekamer van het motorschip Noordereiland. Met een oppervlakte van 800 m2 was het in 2003 de grootste muurschildering van Rotterdam, met virtuele en historische informatie over het Noordereiland. De ontwerpen voor de muurschilderingen zijn geïnspireerd op de muziek van saxofonist Pharoah Sanders.

Binnen een ornamentlijst in de De Ruyterstraat schilderde Ellen Vomberg (1960) Samen uit, samen thuis, waarop het SS Rotterdam van de Holland-Amerika Lijn wordt uitgezwaaid. De stijl van de schildering is een hommage aan de beroemde affiches van de Holland-Amerika Lijn uit de jaren 1920 en 1930.

Op initiatief van beeldend kunstenaar Harry Sengers (1948) markeert een plaquette uit 2007 de plaats waar in 1884 elektriciteitsmaatschappij van Achilles de Khotinsky (1850-1933) werd gevestigd aan de Prins Hendrikkade. Met opgeladen accu’s wilde hij het handelskwartier van de stad verlichten. Khotinsky produceerde de eerste Nederlandse gloeilamp. Bij de productie van elektriciteit werd hij tegengewerkt door het gemeentebestuur, dat zelf op het monopolie aasde, waarna hij naar Duitsland vertrok.

In en bij de Nassauhaven maakte Nicolas Dings (1953) een driedelig kunstwerk, opgebouwd uit een vuurtoren, een waakhond en een versiering in terrazzo in het plaveisel. De elementen verwijzen naar de haven als knooppunt van grootse avonturen, kleine belevenissen en als panorama van het leven. De figuur op de vuurtoren is getooid met een oliespuit en verwijst naar de arbeiders uit de scheepvaart, de ‘oliemannetjes’, die hier hun arbeid verrichtten.

Bij de poort in het door architectenbureau Mecanoo ontworpen woongebouw is in 2015 een originele handwissel van de voormalige havenspoorlijn geplaatst. De handwissel staat op een zalmkleurig terazzo sokkel, die een spoorwissel voorstelt naar een ontwerp van kunstenaar Nico Parlevliet (1948). Hiermee wordt op treffende wijze een ode aan de aanwezigheid van het spoor in de wijk gebracht.

In Rotterdam is dit misschien niet het bekendste beeld, maar elders ligt dat anders. De lastdrager van beeldhouwer Han Rehm werd gemaakt voor een havenbedrijf dat het gebruikte voor zijn postpapier en emblemen tot in China en Afrika. Oorspronkelijk stond dit beeld op een silo in Katendrecht.

Voor conceptueel fotograaf Jeff Wall is dit monument een unicum in zijn oeuvre. Het symboliseert de miljoenen Europeanen die in de 19e en 20e eeuw van hier vertrokken naar Amerika om daar een nieuw leven op te bouwen. De eenzame lantaarnpaal strooit ’s avonds licht uit over de vergeten bagage, symbool van de achterblijvers.

Deze ornamentlijst aan de Veerlaan bevatte de schildering Bamboe en rots (1994) van beeldend kunstenaar Li de Cai. Katendrecht telt sinds de jaren 1920 een grote Chinese gemeenschap. Omdat de schildering niet gerestaureerd kon worden is in 2020 Tulip of Harmony Honey van de Rotterdamse kunstenaar Evelyn Taocheng Wang aangebracht. De bij staat voor de hardwerkende mens die graag een mooi huis wil bouwen, zoals de rode tulp voor de bij is. De tulp, of het huis, staat voor harmonie. Met Tulip of Harmony Honey heeft Wang het begrip ‘samenleven’ in de buurt willen markeren. Met haar muurschildering zet ze de lange traditie aan Chinese invloeden op Katendrecht voort, want lange tijd was dit een kunstenaars- en immigrantenwijk, waar vele muurschilderingen aan herinneren.

In het Buizenpark staat Vaart Vrij! Monument voor de vakbondsleider Edo Fimmen (1881-1941) van Ben Zegers (1962). Fimmen was tussen de twee wereldoorlogen voorzitter van de Internationale Transportarbeiders Federatie, opgericht na de bootwerkerstaking in Rotterdam in 1896. Fimmen verwierf grote faam als strijder tegen racisme, fascisme en koloniale onderdrukking. De bokshandschoenen zijn metaforen voor standvastigheid en dadendrang. Het monument werd onthuld in het Europese jaar tegen racisme (1998).

Het beeld De roeiers uit 2000 van Yair Aschkanasy (1963) staat op het 1ste Katendrechtse Hoofd. Roeiers leggen in de Rotterdamse haven binnenkomende schepen vast. Tot de jaren 1950 werd met roeiboten gewerkt, later werden deze geleidelijk vervangen door motorboten. Het vak van roeier ontstond in 1874, toen de gemeente boeien in de Nieuwe Maas legde voor schepen die door het grote gebrek aan ligplaatsen geen plaats aan de kade vonden. De Roeiers Vereeniging Eendragt werd opgericht in 1895 met als doel de positie van de roeiers te verbeteren.

Het beeld Ketelbinkie van Huib Noorlander (1928-2004) werd in 1973 bij het 100-jarig bestaan van de Holland-Amerika Lijn (HAL) geplaatst op het Koninginnenhoofd bij het hoofdkantoor. Na het vertrek van de HAL uit Rotterdam verhuisde het beeldje naar het Willemsplein aan de andere zijde van de Nieuwe Maas. Boze Katendrechters kaapten het beeld en brachten het naar Katendrecht, waar het volgens hen thuishoorde. Ketelbinkie is een figuur uit een lied van vier coupletten uit 1940 van tekstdichter Anton Beuving (1902-1977) en componist Jan de Vogel (1902-1983). Het eerste couplet luidt: Toen wij uit Rotterdam vertrokken op de Edam een ouwe schuit, met kakkerlakken in de midscheeps en rattennesten in het vooruit, toen hadden wij een kleine jongen als ketelbink bij ons aan boord, die voor de eerste keer naar zee ging en nog nooit van haaien had gehoord. Die van zijn moeder aan de kade wat schuchter lachend afscheid nam, omdat hij haar niet durfde zoenen, die straatjongen uit Rotterdam.

In de Timorstraat omvatten twee ornamentlijsten schilderingen van Rotterdamse kunstenaars. Dolf Henkes (1903-1989) en Daan van Golden (1936-2017) werden geboren op de Kaap, de bijnaam van Katendrecht. De schildering van Van Golden is een fragment van één van zijn doeken. Op de hoek met de Atjehstraat zien we Overslag in de haven van Henkes uit 1990. Beide werken zijn in 2017 gerestaureerd.

In de Timorstraat omvatten twee ornamentlijsten schilderingen van Rotterdamse kunstenaars. Dolf Henkes (1903-1989) en Daan van Golden (1936-2017) werden geboren op de Kaap, de bijnaam van Katendrecht. De schildering van Van Golden is een fragment van één van zijn doeken. Op de hoek met de Atjehstraat zien we Overslag in de haven van Henkes uit 1990. Beide schilderingen zijn in 2017 gerestaureerd.

Vogelklas Karel Schot is gevestigd in de voormalige botanische tuin van de Van Oldenbarnevelt HBS. Het vogelasiel is vernoemd naar de onderwijzer Karel Schot (1927-1980), die omstreeks 1950 in zijn klas zieke en gewonde vogels opnam en verzorgde. Op de buitenmuur is een schildering aangebracht van de Chileense kunstenaar Jorge Kata Núñez (1953), die in 1977 als vluchteling vanuit Chili naar Nederland kwam. De schildering bestaat uit vijf delen: de bestemming, mens en natuur, de reis, het vertrek en de Vogelklas. Zangeres Joke Bruijs (1952) onthulde het kunstwerk op 23 oktober 2003. Núñez keerde in 2012 terug naar Chili.

Op het Afrikaanderplein staat sinds het najaar 2013 het Monument voor de gastarbeider, een ontwerp van Hans van Bentem (1965). Sinds 1945 trokken Italianen, Grieken, Spanjaarden, Portugezen, Joegoslaven, Turken en Marokkanen naar Rotterdam, waar ze een bijdrage leverden aan de wederopbouw van de stad. Net als Brabanders en Zeeuwen vóór hen werden ze aanvankelijk als ‘gasten’ beschouwd, maar geleidelijk werden ook zij Rotterdammers.

Het waren leuke ‘balspelende figuren’ zoals beeldhouwer Ek van Zanten dit ontwerp had genoemd. Maar toen de gemeente liet weten een monument voor arbeiders te willen, verving hij de bal door een blok basalt en nu herdenken ze de loodzware handmatige aanleg van de havens. Het beeld staat op de Deltadijk, die omstreeks 1960 werd aangelegd naar aanleiding van de Watersnoodramp van 1953.