Jozef Geefs Gijsbert Karel van Hogendorp (1867)

De komst van dit beeld van Gijsbert Karel van Hogendorp werd in 1867 gezien als iets heel groots. In het midden van de 19e eeuw stonden de voorstanders van vrijhandel – in grote getale in Rotterdam te vinden – en protectionisme fel tegenover elkaar. Hoewel de voorstanders van de vrijhandel duidelijk aan de winnende hand waren, wilden zij in 1863 – het jaar waarin een halve eeuw onafhankelijkheid werd gevierd – hun tegenstanders tarten door het oprichten van een standbeeld van staatsman Gijsbert Karel van Hogendorp (1762-1834). Hij was ‘Ontwerper onzer Grondwet’ en (vooral) ‘Voorstander van Vrijen Handel’, zoals bij de onthulling door koning Willem III in 1867 op de sokkel te lezen viel. Van Hogendorp werd geboren in Rotterdam. Hij liet zich al vroeg kennen als een felle Oranjeklant in de twisten tussen prinsgezinden en patriotten. Nadat stadhouder Willem V in 1787 met behulp van Pruisische troepen zijn gezag weer gevestigd had, werd Van Hogendorp pensionaris van Rotterdam. In de Franse tijd (1795-1813) liet hij weinig van zich horen. Na het vertrek van de Fransen nam hij samen met Frans Adam van der Duyn van Maasdam (1771-1848) op 20 november 1813 het Algemeen Bestuur op zich in afwachting van de komst van de erfprins, de oudste zoon van Willem V, uit Engeland, die op 2 december in Amsterdam als soeverein vorst Willem I werd ingehuldigd. Van Hogendorp was betrokken bij het opstellen van de Nieuwe Grondwet, die sterk teruggreep op de verhoudingen van voor 1795. De koning kon daarbij vrijwel alle macht naar zich toetrekken. Voor zichzelf ambieerde Van Hogendorp een post als raadspensionaris, een soort eerste minister met grote bevoegdheden. Na voltooiing van het beeld door de Belgische beeldhouwer Jozef Geefs, bleek er na lang zoeken slechts plaats te zijn achter het Schielandshuis (het toenmalige Museum Boymans), al was dat in die tijd de uiterste rand van de stad. Tijdens de oorlog werd het beeld veiligheidshalve naar het Museum Boymans overgebracht en opgesteld op het terras. Aan de terugkeer van het beeld na de bevrijding ging een klein drama vooraf, want op 13 augustus 1945 werd ter ere van de Engelse Vlootwerk een standbeeld van schout-bij-nacht Karel Doorman geplaatst op de sokkel van Van Hogendorp. Dit was een met gips bekleed getimmerte van de hand van Adriaan van der Plas, die het destijds in 14 dagen had moeten leveren. Na de sluiting van de vloottentoonstelling bleef het beeld van Doorman op Van Hogendorp’s voetstuk staan, totdat het werd vernield. Op 4 november vond men van Karel Doorman slechts de stukken en brokken met de woorden: “Wilt ge uw zeelieden eren, tracht dan de kunstenaar niet te blameren”. Op 9 mei 1946 werd Van Hogendorp weer zelf op zijn voetstuk geplaatst. In verband met aanlegging van de tuin van het Historisch Museum moest het beeld verplaatst worden. In 1961 werd Van Hogendorp geplaatst op de achterzijde van het bordes bij de entree van het World Trade Center Rotterdam (WTC). In de jaren 1980 werd het beeld naar de voorzijde van het bordes geplaatst. In april 2020 moest het standbeeld verwijderd worden vanwege de komst van twee roltrappen in het bordes. Gijsbert Karel van Hogendorp werd grondig gerestaureerd en in november 2023 teruggeplaatst op zijn nieuwe locatie voor de Beurstrappen. Ter gelegenheid van de terugplaatsing gaf BKOR een opdracht aan journalist en schrijver Frank van Dijl voor het maken van de publicatie Het beeld, de man en het beeld Gijsbert Karel van Hogendorp (2023).