Speech van de heer Frans Weisglas – oud-voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
Excellenties, dames en heren,
In 1922 bevestigde de Rotterdamse politie de Tsjechoslowaakse ambassade in Den Haag desgevraagd, dat “T.G.Masaryk, professor, Praha” op de 15e oktober 1914 in hotel Weimar werd geregistreerd, zijn vertrekdatum was niet bekend. De Brit Robert W. Seton-Watson kwam per schip uit Londen om Masaryk in hotel Weimar te ontmoeten. Hij schreef verbaasd te zijn over het ontbreken van paspoortcontrole bij zijn ontscheping en noemde dit achteraf “a fortunate accident”. Professor Masaryk wilde immers niet dat hun ontmoeting bekend werd.
We staan stil bij iets wat op het eerste gezicht hoogstens een “kort berichtje” in een krant zou zijn geweest, een ontmoeting in hotel Weimar. Dit gerenommeerde hotel stond toen aan de overkant, op de hoek van het Haringvliet vlakbij de Spanjaardsbrug. Dankzij u, mijnheer Andeweg, is de ontmoeting tussen professor Masaryk en Robert W. Seton-Watson weer tot leven gekomen. Een al oudere filosoof en politicus uit Praag vertelt een jonge Midden-Europa kenner uit Londen zijn visie op Midden-Europa bij een nederlaag van Oostenrijk-Hongarije en Duitsland. Hij schets daarbij de contouren van een nieuwe staat, Tsjechoslowakije. Via Seton-Watsons verslag, vandaag 101 jaar geleden, komen Masaryks ideeën bij de Britten, Fransen en Russen terecht, de geallieerden van toen. Wanneer na vier jaar oorlog de wapens zijn neergelegd wordt de onafhankelijkheid van Tsjechoslowakije uitgeroepen. Het is vrijwel het Tsjechoslowakije, dat Tomas Masaryk hier in Rotterdam schetste. Hij wordt de eerste president van de nieuwe staat, de ‘president-bevrijder’.
Op vrijdag 16 oktober jl. kwamen de Eerste en Tweede Kamers der Staten-Generaal bijeen om te herdenken, dat zij 200 jaar geleden waren opgericht. Als voormalig voorzitter van de Tweede Kamer doet het mij goed, mijnheer Štěch, dat u als voorzitter van de Tsjechische Senaat zo overtuigend het initiatief heeft ondersteund de ontmoeting tussen professor Masaryk en dhr. Seton-Watson hier in Rotterdam blijvend te herdenken, en, dat u hier vandaag persoonlijk aanwezig bent.
Tomas Masaryk was iemand die zich liet inspireren door de in Naarden begraven pedagoog, filosoof en hervormer Jan Amos Comenius. Als groot humanist en democraat was Tomas Masaryk de grondlegger van een nieuwe democratie in Midden-Europa, met een Huis van Afgevaardigden en een Senaat. U zult het met mij eens zijn dat wij het parlement moeten koesteren. Volksvertegenwoordigingen zijn instellingen, maar statisch zijn ze niet. Het is de verantwoordelijkheid van hen die hun volk vertegenwoordigen onze democratieën te borgen, zo was het in het verleden, is het nu en zal het in de toekomst zijn.
Toen mij werd verzocht het Masarykmonument samen met u te onthullen, heb ik mij als Rotterdammer afgevraagd wat voor betekenis dit nieuwe monument zal krijgen. Jan Amos Comenius inspireerde niet alleen Tomas Masaryk maar ook de latere president van Tsjechoslowakije, Vaclav Havel. Comenius, Masaryk en Havel worden vaak in een adem genoemd. In Naarden ligt Comenius begraven, in Den Haag wordt Vaclav Havel geëerd met het zogenaamde Havel-bankje op het Lange Voorhout, hier in Rotterdam wordt nu ook Tomas Masaryk herdacht. We sluiten bij wijze van spreken de rij.
Voor Rotterdam wordt met het monument ook een deel van de geschiedenis van de stad belicht. We worden meegenomen naar de Eerste Wereldoorlog. Als havenstad in het toen neutrale Nederland blijkt Rotterdam een ontmoetingsplaats voor buitenlandse agenten en spionnen, hebben we dat ooit geweten?
Beeldend kunstenaar Hans Citroen heeft het monument T.G. Masaryk en Rotterdam niet alleen ontworpen maar ook de plaats ervan voorgesteld. Vanaf het monument op de Geldersekade kijken we over de Oude Haven naar de plaats waar hotel Weimar stond. We zien de huidige bebouwing en tegelijkertijd een beeltenis van het hotel zoals Masaryk en Seton-Watson het gekend hebben. Als Rotterdammers beseffen we opnieuw hoe vernietigend het Duitse bombardement van 1940 was, ook hotel Weimar werd geheel verwoest.
De opmaat tot het gedenkteken en de betekenis ervan staan beschreven in het boekje “T.G.Masaryk en Rotterdam, voorgeschiedenis van een monument”. Het kunstproject is een voorbeeld van gedeelde verantwoordelijkheid tussen burgers en overheid. Het werk is niet alleen ontstaan uit een particulier initiatief, maar de heren Goedhart en Henneman wisten ook voldoende financiële steun te verwerven en een objecteigenaar te vinden. Daarom past het goed in het beleid van CBK Rotterdam en de gemeente. Het monument is een aanwinst voor de rijke verzameling beelden in de openbare ruimte van onze stad. Dank aan allen die het afgelopen jaar op welke manier dan ook in Nederland, Tsjechië en Slowakije aan het monument hebben bijgedragen.
De ontmoeting tussen Tomas Masaryk en Robert Seton-Watson, die in 1914 hoogstens een “kort berichtje” in een krant zou zijn geweest, is van historische betekenis gebleken en wordt nu met dit monument blijvend onder onze aandacht gebracht. Als Rotterdammer hoop ik dat velen zullen stil staan bij het monument, niet alleen Rotterdammers, Tsjechen en Slowaken, maar ook anderen die in de geschiedenis van Europa geïnteresseerd zijn en er lessen uit willen leren.
Ik dank u voor uw aandacht.
Speech van de heer Milan Štěch – President of the Czech Senate
Excellencies, ladies and gentlemen,
First I would like to thank all the organizers of today’s meeting, above all the initiators of the very idea of unveiling a monument to Tomáš Garrigue Masaryk here in Rotterdam. Why precisely Rotterdam and why this very spot where the hotel Weimar used to stand, we probably all know. I will spare your time rather than repeating it. Anyway it was a great idea and I am glad in the end it could materialize after some issues. I have no doubt Czech visitors of Rotterdam shall include from this day the monument of the first Czechoslovak president in the list of sights to visit in your beautiful city. But they shall not be the only ones. The monument is interesting in itself thanks to its genuine conception, it shall certainly attract the attention of passers by. But it is above all Tomáš Garrigue Masaryk, a personality still respected in Europe as I think. His name is connected with two terms: democracy and humanism. I remain convinced these two terms should not be separated. Democracy should be humane, or it is no longer democracy. And humanism means for Masaryk as well the social issue. I mention it as it is being often forgotten in the Czech Republic.
Masaryk was a great advocate of a close cooperation of smaller countries. And of European integration as well. It may seem surprising to some. He is at times depicted in certain circles rather as a destroyer who brought down the Austro-Hungarian Empire. At once the Habsburg monarchy is usually depicted as a forerunner of European integration. So according to these views a man who contributed in such a way to the abolition of this supranational entity could definitely not be supporting any integration. But it is quite the opposite – the Austro-Hungarian Empire had nothing to do with European integration as we know it. Unfortunately so. This is why Masaryk had to logically support the opinion, and I quote:“The independence of small and smaller nations is a condition for their federalization and is in tune with their ever closer union.“ End of quote. The logic of this quote is as I think obvious and correct and there is no need to explain it further. When we shall unveil in a few moments the monument, the shape of a State that no longer exists will appear in front of us. We as Czechs are at times not ready to admit it, but Masaryk’s State splitted up 22 years ago. The coexistence of Czechs and Slovaks ended. The relationship of Slovaks is obviously more ambiguous than ours, but this is understandable. I personally regret until today the end of Czechoslovakia and I still did not quite get even with it, but on the other hand it is obvious that relations between Czechs and Slovaks are since our „divorce“ the best ever. And I do consider it is thanks to the positive environment of the EU, a fact we tend to forget. I do believe that in spite of all the problems facing European integration Czechs, Slovaks, the Dutch and other nations shall even in the future face with success new issues and challenges, many being very demanding. However I am convinced that we shall succeed and we shall not lose from sight these two key Masaryk terms: democracy and humanism.
Ladies and gentlemen, thanks once more to all those who shared in the creation of this dignified monument not only to Tomáš Garrigue Masaryk, but to the whole Czech Republic, and I remain convinced that the main thrust of Masaryk’s ideas shall be preserved in Europe. Thank you for your attention.
