Singeltracé, Rotterdam Noord

Met een krachtige pose passeert de viervoudig Olympisch kampioene hier de denkbeeldige finish uit 1948. Voor een bronsplastiek maakt de pose het evenwicht juist wankel – dat heeft de beeldhouwer Han Rehm knap gedaan. Buurtbewoners waken over de sportheldin die soms ineens een sportshirt draagt. ‘Mevrouw Blankers, we hebben u vandaag even schoongemaakt. U zat helemaal onder de vogelpoep’, luidt een briefje.

Voor de vier bruggen over de Statensingel vroeg de gemeente in crisisjaar 1931 enkele Rotterdamse beeldhouwers om sluitstenen te houwen, als inkomstenvoorziening en ter versiering. De beroemde schilder en beeldhouwer Hendrik Chabot versierde de Van Aerssenbrug met een masker en een jongen op een ezel. Het markante masker toont hoe Chabot een van de eerste en belangrijkste expressionisten in Nederland was.

De humoristische beeldhouwer Leendert Bolle, die ook de abstracte dierfiguren houwde voor op de palen bij de entree van Diergaarde Blijdorp, toont met zijn sculpturen van Henry Ford (op
een auto) en Charlie Chaplin dat hij door Amerika heeft gereisd, een ode aan de grote iconen van die crisisjaren.

Herman Bieling was fanatiek betrokken bij internationale avant-gardes, lid van de legendarische Rotterdamse kunstenaarsgroep De Branding en steunde later in de oorlog de Duitse bezetter. Hij toont met deze stenen maskers op de Statenbrug zijn interpretatie van het kubisme, ondiepe vlakken met expressieve koppen in grafische lijnen.

Beeldhouwer Adriaan van der Plas verbeeldde voor zijn sluitstenen een visventer en een vrouwengezicht, ingetogen in een organische stijl vol intimiteit. Tegelijk schemeren expressionistische invloeden door in de glooiende stilering. Als eerbetoon zijn in Hillegersberg straten vernoemd naar Van der Plas en Leendert Bolle.

In 2013 werd het singelplan bekroond met een zitplek van Guido Marsille. De boomstambanken in terrazzo-keramiek hebben een hang naar de 19e-eeuwse romantische decors en imitaties van natuur. Onno Poiesz plaatste als contrast bronzen beelden die uit het niets lijken te zijn verschenen: laarzen en een half abstracte edelsteen, onwerkelijk als uit de films van Superman.

Geïsoleerd op een eilandje staat sinds 2014 deze bronzen jongeling van Henk Visch te zwaaien. Verwelkomt hij de forensen die uit het station komen of wil hij ons iets anders duidelijk maken? Probeert hij zich groot te houden in de dynamiek van de stad?

‘Dan doe ik het zelf wel’, dacht assistent J.H. Baas toen stationsarchitect Van Ravesteyn hem vertelde over de hoge prijzen van de beroemde beeldhouwer Henry Moore, bij wie hij had geïnformeerd. Daarom maakte Baas zelf twee Moore-achtige beeldhouwwerken voor naast de entree. Die zijn herplaatst in het huidige station waar ze ook terugkeren als decoratief patroon.

Eind vorige eeuw gebruikten omwonenden kunst als strijdmiddel tegen de verpaupering van de wijk. Zo ontfermde een bewoner zich over de kapotte sculptuur van drie vissen met kinderfiguren, medio vorige eeuw ontworpen door beeldhouwer Gerard Héman. Kunstenaar Ronald Motta assembleerde de vissen tot de huidige fontein, die in 1998 door bokser Regilio Tuur werd onthuld ongeveer tegenover het huis waar Héman veertig jaar woonde en werkte.

Zijn glimmende deurbel geeft volgens kunstenaar Tom Waakop Reijers aan dat hij meer bezoek en opdrachten krijgt dan collega’s. Dit beeld uit 1996 toont precies waartoe de landschappelijke aanleg van deze singels bedoeld zijn, om te onthaasten en te genieten. Ook dit beeld was een bewonersiniatief om de wijk te verbeteren, onthuld omdat de singel honderd jaar bestond.

Van zijn jeugd aan de Provenierssingel herinnert de Arnhemse kunstenaar Klaas Gubbels, bekend om zijn gestileerde koffiepotten, hoe hij door een zwaan gebeten werd. Vandaar de titel van dit gestapelde beeld dat oprijst tot in de treurwilg, in fel contrasterend geel, gerealiseerd op initiatief van bewoners die ook een eendenkooi kochten en eenden loslieten in de singel.

Op de stoep voor het gebouw Akragon, die nu gebruikt wordt door David Lloyd en onderdeel is van het voormalige scholencomplex Technikon, staat deze abstracte blokkensculptuur van Margot Zanstra. Dit kunstwerk lijkt een wankele constructie van kubussen te zijn, maar bokst al sinds 1971 ritmisch op tegen de architectuur.

In 1963 werd Karel Appel op voorspraak van architect Huig Maaskant benaderd voor een kunstopdracht aan de hoofdgevel van het toentertijd nieuwe scholencomplex Technikon. Het gebrandschilderde glas-in-betonwerk heeft felle, contrasterende kleuren. De abstracte compositie heeft organische elementen: een stuk of vijf mens- of dierlijke vormen worden gesuggereerd, soms alleen door de aanwezigheid van grote ronde vormen, die aan ogen doen denken. Sinds 2013 ligt er op het schoolplein een uniek waterplein ontworpen door De Urbanisten.

Boven de entree van het Stadsarchief Rotterdam hangt een betonreliëf van kunstenaar Kees Franse. Het gebouw is ontworpen door architect Maaskant en opgeleverd in 1963. Het was bestemd als werkplaats voor de Rijks Automobiele Centrale (RAC), de rijksdienst die de wagens van onder andere de Belastingdienst, PTT en Rijkswaterstaat beheerde. Zodoende stonden er oorspronkelijk benzinepompen onder de betonnen luifel.

Sinds 1968 zit er op de knik van het kantoorpand ‘Katshoek’ aan de Heer Bokelweg 149, kantoor van onder meer OMA architecten, een abstract metaalreliëf van André Volten (1925-2002), een van de belangrijkste naoorlogse Nederlandse beeldhouwers. Het werk is duidelijk ontworpen voor de plek die het inneemt: de lijnen van de architectuur worden herhaald en tegelijk verdraaid tot een nieuw beeld. Tijdens het opknappen van de entree enkele jaren geleden is het kunstwerk helaas mee zwart geschilderd, waardoor het reliëf nagenoeg onzichtbaar is geworden.

Op het Gele Gebouw, een gemeenschapsgebouw met creatieve bedrijven uit de maakindustrie in de Zomerhofstraat, prijkt een nautisch gevelreliëf van Loeki Metz. Het thema is de vaart en haven, wat natuurlijk typisch is voor de havenstad Rotterdam. De zeeën zijn erop teruggebracht tot een abstracte vorm, waarin het midden een klassiek zeilschip vaart – handel en scheepvaart als centrum van de aardbol.

Om mijmeren en onthaasten mogelijk te maken, is de kunst aan de singels te verdelen in zitplekken en kijkwerken. Jeroen Doorenweerd ontwierp in 2004 deze banken op een knalblauwe ondergrond, die als een tribune zijn opgesteld. Goed om te vissen, maar ook om de stad als een theater te ervaren.

Kunstenaar Marcelle van Bemmel maakte in 2005 dit granieten dichtwerk dat alleen in de waterspiegeling te lezen is. Dat vergt aandacht en nodigt daarmee uit tot nadenken over hoe de tijd verglijdt en over hoe dichtbij de geschiedenis is aan de 19e-eeuwse singels middenin een snel veranderende stad.

De pinguïns zijn in 2002 gemaakt door Herman Lamers vanuit het project ‘Strategische Wijkaanpak Noord’. Vanuit de bewoners kwam het idee om de kunsttoepassing het thema ‘windroos’ mee te geven, als metafoor voor een veelkleurige samenleving die uit alle windrichtingen hierheen gekomen is. Aan Lamers werd gevraagd een speels element toe te voegen. Hij koos voor twee pinguïns, want zij zijn als diersoort populair dankzij hun aaibaarheidsfactor én het feit dat hun postuur op dat van mensen lijkt. Sommigen vinden de beelden bijvoorbeeld sprekend op Hollanders lijken, met bierbuik en al.

In 1941 wist een neerstortend Brits oorlogsvliegtuig zo naar de singel te manoeuvreren dat het niet op de bebouwing neerkwam, waardoor veel burgerlevens gespaard zijn gebleven. In 1946 werd dit reliëf van een zwevende manfiguur onthuld, met een danktekst voor de Royal Air Force.

Eind 2021 werd in het wooncomplex Tuin van Noord het kunstwerk Parabola Blues van Madeleine Berkhemer (1973-2019) onthuld. Twee trappen uit de voormalige gevangenis vormen een constructivistische V op een hoge sokkel. Gouden draden maken de oversteek tussen beide trappen en geven dynamiek aan het beeld. Parabola Blues dient zo als een sieraad voor de omgeving.

Door een bewonersinitiatief staat er sinds 2006 op het Brancoplein de Tafelbank gemaakt door kunstenaar Jeroen Hoogstraten. De zitplek is bedoeld voor passanten en bewoners om te genieten van de rust die het plein uitstraalt. In de rand van het tafelblad zijn voornamen van bewoners gegraveerd, maar ook de naam van Branco van Dantzig naar wie het plein genoemd is.

Aan de kade staat M.S. Rottebocht 2, een lineaire sculptuur van een schip dat zich door de rivierbocht wringt, gemaakt door de Rotterdamse kunstenaar Cor Kraat. Het motorschip (M.S.) vaart landinwaarts en staat symbool voor de vroegere verbinding van de Rotte met de Nieuwe Maas. In 2019 is het beeld op verzoek van de kunstenaar blauw geschilderd.

De firma Heineken gaf beeldhouwer Huib Noorlander opdracht voor deze bronsplastiek, als geschenk aan de stad en ter herinnering aan de oude brouwerij. Ooit was dit een groot fabrieksterrein. Noorlander verbeeldde een vrolijke drinker, die elegant een glas aan de lippen zet.

De Amsterdamse bierbrouwer Heineken opende hier in 1882 een grote brouwerij nadat zakenman Pincoffs hem had overgehaald om zich ook in Rotterdam te vestigen. In 1932 werd het pand uitgebouwd door architect Kromhout, met binnen een art-deco interieur en buiten een gevelsteen die het bierbrouwen verbeeldt gemaakt door Willem Coenraad Brouwer. De huidige huurders van dit Rijksmonument werken dus op een plek waar ooit Freddy Heineken kantoor hield.

Aandachtig kijkt dit mannetje met opgehesen broekspijpen naar het water, want de waterstand in de singels kan verschillen. Ze zijn onderdeel van een netwerk om wateropvang te geleiden. Buro MA.AN maakte dit mannetje dat zich bewust is van die praktische functie, maar met zijn 19-eeuwse kostuum ook past in deze historische omgeving. Velen vragen zich af of het Freddy Heineken is.

Kunstenaar Susanne Kriemann liet een meteoriet maken in een daartoe ontworpen ‘inslag’-parkje. De meteoriet liet ze in China produceren naar foto’s – van een échte meteoriet ‘The Willamette’ –, nieuwsgierig naar de Chinese kopieerindustrie en de rol van fotografie. Met de mallen in China is nóg een (illegale) kopie, ergens ter wereld, niet uitgesloten.

Buro MA.AN dat ook het mannetje aan het begin van de Crooswijksesingel ontwierp, zette aan dit uiteinde van de singel een balkon neer dat het begin – of eind – van de Boezemsingel markeert. Letters zijn tot decoratieve spijlen verheven, deels ondersteboven te lezen, zoals een weerspiegeling in het water.

The Dutch Windmill Bep van Klaveren werd bij de Olympische Spelen in 1928 in Amsterdam kampioen in het vedergewicht, nadien Europees kampioen lichten middengewicht. Vlak na zijn dood in 1992 werd dit beeld van kunstenaar Willem Verbon onthuld, een vechter op Olympische ringen. Van Klaveren fietste er dagelijks langs op weg naar de boksschool, waarvan er nog steeds vele te vinden zijn in Crooswijk.