Alex da Silva Clave. Monument voor de slavernij (2013)

Het is in 2013 precies 150 jaar geleden dat Nederland de slavernij afschafte. Op 1 juli 1863 werden de tot slaaf gemaakten in de toenmalige koloniën Suriname en Nederlandse Antillen vrij verklaard. Tegenwoordig wonen meer dan 80.000 nazaten van dat Nederlands Caribisch verleden in Rotterdam. Sommigen van hen zijn directe nakomelingen, anderen stammen af van contractarbeiders, die de tot slaaf gemaakten moesten vervangen nadat de slavernij was afgeschaft. Daarnaast dragen zo’n 23.000 Kaapverdische Rotterdammers een eigen slavernij verleden met zich mee (het slavernijsysteem van de Amerika’s werd uitgetest op de Kaapverdische eilanden). Deze alomtegenwoordigheid van de geschiedenis rechtvaardigt een Rotterdams Monument voor de slavernij, stelden nazaten die zich organiseerden en CBK Rotterdam benaderden. Kunstenaar Alex da Silva ontwierp een monument dat deze geschiedenis markeert op een cruciale locatie, de stadshavens. Met optredens en toespraken werd Clave. Monument voor de slavernij aan de Lloydstraat 300 in Rotterdam op zondag 16 juni 2013 feestelijk onthuld door Ronald Plasterk, minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, professor dr. A. van Stipriaan Luïcius, curator en professor bij Tropenmuseum en loco-burgemeester Hamit Karakus. De keuze voor het Lloydkwartier hangt samen met de ‘driehoekshandel’ waar de slavenhandel onderdeel van was. Rotterdamse schepen vertrokken met handelswaar (zoals vuurwapens, aardewerk, sterke drank) naar Afrika, waar de lading werd geruild tegen tot slaaf gemaakte mensen, die naar Suriname werden gebracht en daar werden verkocht. De tot slaaf gemaakten kwamen dus niet naar Rotterdam en de handel speelde zich af buiten het gezichtsveld van de Rotterdammer. Wel zichtbaar in Rotterdam waren de handelaren, hun schepen en producten in de haven, en hun exorbitante levensstijl verworven dankzij de lucratieve slavenhandel. Een locatie voor een kunstwerk dat zich op de slavernij wil bezinnen, moest dus een relatie hebben met het havengebied. Het Lloydkwartier hoort bij de centraal gelegen stadshavens die een ontwikkeling doormaken die filosoof Henk Oosterling kenschetste als de transitie van ‘industrieel staal’ naar ‘cultureel staal’: hun industriële functies worden vervangen door een culturele invulling van deze gebieden. Dat blijkt in het Lloydkwartier: moderne, industriële bedrijvigheid met reders en havenarbeiders maakte plaats voor een postmoderne, creatieve industrie met ontwerpers en televisiestudio’s. Door deze culturele opwaardering biedt het Lloydkwartier ruimte voor andere mentaal-culturele verhalen. Dat maakt het een geschikte locatie voor een hedendaags kunstwerk, dat zich wil laten inspireren door het aandeel van de Rotterdamse haven in de internationale slavenhandel. Kunstenaar Alex da Silva heeft het kunstwerk vormgegeven als een overgang van ‘industrieel staal’ naar ‘cultureel staal’: opgetrokken vanuit verschillende soorten staal stelt de sculptuur een schip voor dat de vormen van een muzieksleutel heeft met daarop dansende figuren. Die hybride vorm toont de overgang tussen twee tijdperken. Zijn kunstwerk eerbiedigt het historisch belang van de plek voor Rotterdam en is zelf ook de uitdrukking van het nieuwe, culturele Rotterdam. Dat laatste was een uitdrukkelijke wens van de initiatiefnemers: niet louter een ‘geschiedenisles’ geven, maar het tonen van een gedeelde geschiedenis aan Rotterdam en het besef dat de nazaten van de slavernij ook Rotterdammers zijn. Deze weidse locatie met uitzicht op de Maas heeft genoeg mogelijkheden om bij het jaarlijkse ‘Keti Koti’ (de herdenking van de afschaffing van de slavernij op 1 juli) gezamenlijk af te reizen naar het beeld.